Obligaciono pravo - Advokatska kancelarija Topić Banjaluka
Obligaciono pravo ili obavezno pravo, je skup pravnih normi koje regulišu obligacione odnose, tj. odnose u kojima je jedna strana povjerilac, ovlašćena da zahtijeva od druge strane, dužnika, da se na određeni način ponaša. Tako povjerilac od dužnika zahtijeva da mu preda neku stvar, da nešto učini ili da nešto ne učini što bi inače imao pravo da učini, ili da nešto trpi, što bi inače imao pravo da ne trpi.
Značaj i pojam obligacionog prava
Obligacioni odnosi, pa prema tome i obligaciono pravo kao grana prava, igraju izvanredno značajnu ulogu u svakodnevnom pravnom i praktičnom životu. Bez obligacija bi u uslovima visokog stepenja podjele rada i tržišne privrede bilo nemoguće zadovoljavanje raznovrsnih potreba građana i pravnih lica.
U našem pravu, naziv obligacija često se zamjenjuje izrazom obaveza, a i ova riječ se upotrebljava i u nekim drugim značenjima izvan obligacionog prava, na primjer u upravnom, krivičnom ili u nekoj drugoj grani prava. U obligacionom pravu, izraz obligacija ili obaveza može imati samo značenja duga ili potraživanja odnosno i duga i potraživanja. Naš Zakon o obligacionim odnosima ne daje definiciju obligacije, ali je očigledno da on pod obligacijom podrazumijeva pravni odnos između dužnika i povjerioca na osnovu koga je povjerilac ovlašćen da zahtijeva od dužnika određeno davanje, činjenje ili uzdržavanje od nečega što bi inače imao pravo da čini.
Obligaciono pravo se bavi obligacijama. Kao grana u opštem sistemu pozitivnog prava, obligaciono pravo je skup pravnih normi kojima se regulišu obligacioni odnosi. Ono predstavlja dio građanskog prava koji je posvećen pravnom regulisanju prometa vrijednosti, za razliku od drugih dijelova građanskog prava, koji se bave pravnim regulisanjem stečenih vrijednosti. Svojim pravilima obligaciono pravo prati prelaz određenih dobara, stvari i usluga, iz imovine jednog lica u imovinu drugog lica.
Najvećim dijelom norme obligacionog prava posvećene su regulisanju ekvivalentne razmjene, na primjer kupoprodaja, ali one regulišu i prenos određene vrijednosti bez ikakve naknade, na primjer poklon.
U svakom slučaju norme obligacionog prava posvećene su domenu prometa robe i usluga, pa samim tim odražavaju ekonomske odnose na kojima je zasnovana pravna organizacija jedne zajednice.
Obligacija je pravni odnos između dvije određene strane na osnovu koga je jedna strana povjerilac ili creditor, ovlašćena da zahtijeva od druge strane dužnika ili debitor, određeno davanje, činjenje ili uzdržavanje od nečega što bi inače imala pravo da čini, a druga strana je dužna da to ispuni.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Posmatrana sa stanovišta povjerioca, obligacija predstavlja potraživanje, dok sa stanovišta dužnika, ona znači dug. Obligaciono pravo u odnosu na stvarno pravo ima niz različitih karakteristika. Subjekti obligacionog odnosa su uvijek određena lica, a njihov pravni odnos ima relativni karakter, za razliku od stvarnopravnog odnosa koji je apsolutnog karaktera i u kome je određen samo titular prava, dok su sva ostala lica u obavezi da ga ne ometaju u posjedovanju i vršenju prava; predmet stvarnopravnog odnosa je stvar, dok je predmet obligacionog odnosa određeno davanje, činjenje ili uzdržavanje, stvarna prava u principu ne zastarijevaju, dok obligaciona prava mogu izgubiti moć prinudnog ostvarenja usljed proteka zakonom određenog vremena, itd.
Dakle, normama stvarnog prava regulišu se stečene vrijednosti, tj. pravno se uređuje, prije svega, ustanova svojine, a zatim i druga prava koja dejstvuju erga omnes, kao što je pravo službenosti ili zaloge. Naprotiv, obligacionim pravom se regulišu sredstva pravnog prometa, prije svega, ugovori kojima se vrši razmjena dobara i usluga, a zatim i druga prava koja dejstvuju samo inter partes, kao što je na primjer pravo oštećenog na naknadu prouzrokovane štete.
Listing podstranica:
Ova osobina obligacionog prava da se bavi pravnim regulisanjem prometa vrijednosti, može se uzeti kao odlučujuća razlika ne samo prema stvarnom pravu već i prema nasljednom pravu, koje takođe, predstavlja dio građanskog prava. Dok se nasljedno pravo bavi regulisanjem imovinsko-pravnih odnosa za slučaj smrti jednog lica, poslovi mortis causa, i organizacijom sukcesije prava i obaveza, dotle su za obligaciono pravo karakteristični poslovi među živima, inter vivos, kao i prava i obaveze koje uglavnom nisu vezane za ličnost, već se mogu prenositi sa jednog lica na drugo za vrijeme njihova života.
Međutim, obligaciono pravo sa svojom osobinom da reguliše promet robe i usluga, ne razdvaja se od privrednog prava. I privredno pravo, koje se u nekim zakonodavstvima razdvaja od građanskog, odnosno obligacionog prava, takođe, reguliše promet odgovarajućih vrijednosti. Ali, zbog specifičnosti poslova koji uglavnom proizilaze iz posebnog statusa njihovih subjekata, određeno društvenopravno lice odnosno trgovac u izvjesnim pravima, postoji niz pravila koja važe samo za privredno, a ne i za obligaciono pravo, mada se u suštini obe grane prava bave pravnim regulisanjem prometa robe i usluga.
Pojam obligacionog odnosa
Pojam obligacije pretpostavlja, prije svega, imovinsko-pravni odnos između povjerioca i dužnika, što znači da je taj odnos snabdjeven pravnom odnosno imovinskopravnom sankcijom, koja povjeriocu pruža mogućnost da svoje pravo ostvari prinudnim putem. Subjekti toga odnosa su uvijek tačno određena lica, bez obzira da li je na jednoj ili drugoj strani više lica. Oni uvijek mogu imati samo jedan od dva pravna položaja: ili su povjerioci ili dužnici.
Taj odnos između određenih subjekata ima svoju sadržinu koja je ispunjena onim što dužnik treba da preda ili da ne učini odnosno onim što povjerilac može tražiti od dužnika. Najzad, taj odnos koji dejstvuje između povjerioca i dužnika u principu ne dejstvuje i prema trećim licima. Prema tome u formuli obligacije mogu se prepoznati slijedeće pravne osobine: obligacija je imovinskopravni odnos, subjekti obligacionog odnosa su određena lica, obligacioni odnos je ispunjen određenom sadržinom, obligacioni odnos je relativnog karaktera.
Obligacioni odnos je pravni odnos na osnovu koga je jedno lice ovlašćeno da zahtijeva od drugog lica određeno ponašanje. Da mu preda neku stvar da izvrši neku radnju ili da se uzdrži od nečega na šta bi inače imalo pravo.
Upotrebljavaju se još nazivi, dugovinski odnos, tražbenopravni odnos, obligacija. Pojam obligacije obuhvata odnos između dužnika i povjerioca u cjelini. Naziv obligacija je izveden od glagola obligare, što znači vezati odnosno obvezati, nije po svom porijeklu bio naziv koji je obuhvatao odnos između dužnika i povjerioca u cjelini.
Za oznaku potraživanja u rimskom pravu bio je u upotrebi naziv creditum, a za oznaku dugovanja naziv obligatio debitum. I danas se pod izrazom obligacija može razumijeti samo dug ili samo potraživanje, ali on je ujedno i prije svega naziv kojim se u smislu jedne teorijskopravne formule obuhvata odnos između povjerioca i dužnika u cjelini.
Subjekti obligacionog odnosa
Subjekti obligacionog odnosa su uvijek određena lica. Lica u obligaciji mogu imati jedan od dva pravna položaja: ili su povjerioci ili su dužnici.
Nije nužno da na strani povjerioca ili na strani dužnika bude samo jedno lice, može ih biti i više, ali su to uvijek određena lica, tj. tačno se zna koje je to lice i kakav mu je pravni položaj u obligaciji. Prema tome za ovu pravnu osobinu obligacije nije odlučujući broj subjekata, već njihova određenost i njihov pravni položaj koji ih stavlja ili u poziciju dužnika ili u poziciju povjerioca. Subjekti u obligacionom odnosu mogu biti i fizička i pravna lica.
Položaj povjerioca odnosno povjerilačke strane u obligacionom odnosu ispunjen je njegovim pravom da zahtijeva od dužnika izvršenje dugovane radnje, zbog čega mu pripada svojstvo aktivne strane obligacionog odnosa. Povjerilac, dakle, uvijek ima ovlašćenje, da, pod prijetnjom prinudnog izvršenja, traži od dužnika da mu ovaj preda određenu stvar, da nešto učini ili da se uzdrži od određenog činjenja.
Položaj dužnika, kao pasivne strane obligacionog odnosa, uvijek se sastoji u dužnosti da izvrši dugovanu radnju. Ovako određen položaj povjerioca i dužnika pokazuje da se ovim nazivima oblilježava svaki subjekt koji potražuje, povjerilac, odnosno svaki subjekt koji duguje, dužnik, po jednoj obligaciji, bez obzira na konkretan izvor obligacije. Tako, povjeriocem se naziva, ne samo lice koje je ugovorom ovlašćeno da zahtijeva ispunjenje dugovane radnje, nego i lice koje pretrpjelo štetu usljed delikatne radnje dužnika, lice koje je izvršilo određenu isplatu bez pravnog osnova, lice koje je zakonom neposredno ovlašćeno da zahtijeva od dužnika određeno ponašanje u smislu ispunjenja dugovane radnje i slično.
Povjerilac je dakle opšti naziv za onu stranu u obligacionom odnosu koja ima pravo da zahtijeva određeno ponašanje, a dužnik je opšti naziv za drugu stranu u obligacionom odnosu koja je obavezna da izvrši dugovanu radnju i to sve bez obzira na vrstu i karakter činjeničnog skupa iz koga proizilazi takav pravni položaj.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
U izvjesnim obligacionim odnosima i jedna i druga strana može istovremeno imati i položaj dužnika i položaj povjerioca. Tako je na primjer kod dvostrano obaveznih ugovora, kupoprodaja, razmjena, zakup i slično, oba ugovornika su istvoremeno i povjerioci i dužnici. Naprotiv, kod drugih ugovora ili drugih obligacionih odnosa nema ovog dvojstva, već je uvijek jedna strana samo dužnik, na primjer kod poklona, prouzrokovanja štete, isplate nedugovanog i slično. Da bi se izbjegla moguća konfuzija, kod dvostrano obaveznih ugovora uputnije je stranke nazivati konkretnim terminima zavisno od konkretnog ugovora, na primjer kupac i prodavac, zakupac i zakupodavac, davalac izdržavanja i primalac izdržavanja, nego ih nazivati povjeriocem i dužnikom jer su ovdje i jedna i druga strana istovremeno i povjerioci i dužnici.
S obzirom da se u obligacionom odnosu mogu javiti, ne samo dva lica od kojih jedan ima položaj povjerioca, a drugi položaj dužnika, nego i više lica i to kako na aktivnoj, tako i na pasivnoj strani ili na obema stranama istovremeno, to se ova činjenica uzima kao podloga za razlikovanje obligacija sa više dužnika ili povjerilaca.
Ako ima više dužnika tako da svaki od njih duguje samo svoj dio odnosno ako ima više povjerilaca tako da svaki od njih može zahtijevati od dužnika isplatu samo svog dijela, onda je to slučaj tzv. zajedničke ili djeljive obligacije, koja može biti aktivna ili pasivna, zavisno od toga da li se više subjekata javljaju na povjerilačkoj ili dužničkoj strani. Ali, ako u slučaju više dužnika povjerilac može da traži bilo od koga dužnika isplatu cijelog duga, odnosno ako u sluačju više povjerilaca svaki od njih može da traži od dužnika ispunjenje cijele obaveze, onda su to tzv. solidarne obligacije, koje mogu biti pasivne i aktivne zavisno od činjenice na kojoj strani se javlja množina subjekata.
Listing podstranica:
Sadržina obligacionog odnosa
Pored toga što je obligacioni odnos imovinskopravnog karaktera i što su subjekti toga odnosa uvijek određena lica, dalja pravna osobenost obligacionog odnosa ogleda se u činjenici da je taj odnos ispunjen određenom sadržinom. Ta sadržina proizilazi iz samog pojma obligacije prema kome je povjerilac ovlašten da zahtijeva od dužnika da mu ovaj nešto da, učini ili da se izdrži od činjenja na koje bi imao pravo.
Povjerilac, dakle, ima određeno pravo koje je zasnovano obligacionim odnosom, a dužnik, po tom istom odnosu, ima određene obaveze. Sadržinu obligacije čine upravo ta prava i obaveze ili drugim riječima obligacioni odnos je ispunjen onim što povjerilac može da zahtijeva od dužnika odnosno što dužnik treba da ispuni povjeriocu. Sadržina obligacije naziva se još i prestacijom, mada se upotrebljavaju i izrazi obligaciona radnja ili činidba.
Prema sadržini obligacije, odnosno, prema prirodi prava i obaveza razlikuju se pojedini obligacioni odnosi. Tako, ukoliko je jedna strana dužna da na osnovu saglasnosti volja prenese pravo svojine određene stvari na drugu stranu, koja za to plaća odgovarajuću cijenu izraženu u novcu, onda sadržina tog obligacionog odnosa ukazuje da je tu riječ o kupoprodajnom ugoovoru; ili ako jedna strana upotrebljava i uživa tuđu stvar za određeno vrijeme i za to drugoj strani daje odgovarajuću protivvrijednost, onda sadržina tog odnosa ukazuje na ugovor o zakupu.
Svaki obligacioni odnos ima dakle, svoju posebnu sadržinu prema kojoj se razlikuje od drugih obligacionih odnosa. Ali, uopšte govoreći, sadržina svih obligacionih odnosa može se ispoljiti kroz akt davanja, činjena ili uzdržavanja odnosno trpljenja - dare, facere, non facere. To je u stvari, sve ono na šta se sadržina obligacije odnosi, što čini njen predmet. Kada se dakle, postavi pitanje šta predstavlja sadržinu, a šta predmet obligacije, može se reći da sadržinu obligacije čine prava i obaveze, dok je predmet sve ono na šta se obligacija odnosi, tj. davanje, činjenje ili uzdržavanje od određenog činjenja.
Upravo je akt davanja ili dare, najčešći predmet obligacije, jer se nužno javlja kod velikog broja obligacija koje predstavljaju glavna sredstva pravnog prometa.
Iz obligacionog odnosa niče određeno pravo na strani povjerioca, ali pravo koje se može istaći samo prema dužniku, a ne i prema trećem licu, odnosno samo je dužnik u obavezi prema određenom povjeriocu, a ne i prema nekom trećem licu. To upućuje na zaključak da je obligacioni odnos relativnog karaktera, da djeluje samo inter partes, za razliku od stvarnopravnog odnosa, koji kao apsolutno pravo, djeluje erga omnes. Povjerilac može zahtijevati određeno ponašanje samo od dužnika i to je jedino pravo koje mu obligacioni odnos pruža.
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka usluge iz oblasti Obligacionog prava
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka pruža pravne savjete i zastupanje pred nadležnim sudovima u sporovima vezanim za nastanak, kršenje ili prestanak ugovora kao i prouzrokovanje štete.
Za potrebe svojih klijenata Advokatska kancelarija Topić Banjaluka pruža pravnu pomoć u slijedećih pet oblasti obligacionog prava:
-
ugovori
-
prouzrokovanje štete
-
sticanje bez osnova
-
poslovodstvo bez naloga
-
jednostrane izjave volje.
.png)
U oblasti ugovornog prava Advokatska kancelarija Topić Banjaluka zastupa klijente i daje pravne savjete vezane za različite vrste ugovora kao što su: promet nepokretnosti, ugovor o kupoprodaji, ugovor o zakupu, ugovor o poklonu, raskid ugovora, ugovor o doživotnom izdržavanju, ugovor o djelu, ugovor o diobi, ugovor o posredovanju itd. Advokatska kancelarija Topić Banjaluka zastupa klijente u sporovima vezanim za nastanak materijalne i nematerijalne štete, naknade štete zbog povrede na radu, zastupa klijente prilikom raskida ili poništenja ugovora.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
U slučajevima naplate potraživanja Advokatska kancelarija Topić Banjaluka ima veliki iskustvo. Naplata potraživanja u BiH može se podijeliti u dvije faze ili u dva dijela postupka. U prvoj fazi pokušava se naplatiti potraživanje vansudskim putem, u vidu sporazuma o plaćanju na rate ili na neki drugi način koji bi zadovoljio obe ugovorne strane. U drugoj fazi naplata potraživanja se vrši sudskim putem, procedura se vrši pred nadležnim sudom u BiH.
Za svoje klijente vršimo naplatu potraživanja sudskim i vansudskim putem, takođe vršimo i druge radnje usmjerene ka naplati potraživanja. Naplata potraživanja u BiH zavisi od više faktora kao što su likvidnost i solventnost dužnika, rokova zastare, uslova ugovora i volje i mogućnosti da se ugovorne strane dogovore i usaglase. Vansudskim putem se obično potraživanja brže naplaćuju. Sudski postupak može da traje relativno kratko, a može da traje i duže vrijeme, s tim da naravno sudski postupak povećava troškove.
Po okončanju redovnih sudskih postupaka Advokatska kancelarija Topić Banjaluka u slučajevima kada dužnik odbija da postupi po sudskoj odluci, zastupa klijente u sudskim postupcima izvršenja. U oblasti prinudne naplate potraživanja u sudskom postupku pružamo pravnu pomoć na različitim predmetima i sredstvima izvršenja, pokretne i nepokretne stvari, novčana sredstva, udjeli u privrednim društvima i tome slično. Naše klijente savjetujemo i pomažemo u kreiranju ugovora o vansudskom postupku naplate potraživanja.
Zakon o obligacionim odnosima Republike Srpske
Službeni list SFRJ, broj 29/1978, 39/1985, 45/1989 - odluka USJ i 57/1989 i Službeni glasnik Republike Srpske, broj 17/1993, 3/1996, 37/2001 - dr. zakon, 39/2003 i 74/2004
Dio prvi
Osnovi obligacionih odnosa
Opšti dio
Glava I
Osnovna načela
Cilj i sadržina zakona
Sadržina zakona o obligacionim odnosima Republike Srpske
Član 1
Ovim zakonom uređuju se obligacioni odnosi koji nastaju iz ugovora, prouzrokovanja štete, sticanja bez osnova, poslovodstva bez naloga, jednostrane izjave volje i drugih zakonom utvrđenih činjenica.
Zakon sadrži dva dijela. U prvom, opštem dijelu, obuhvaćeni su, uglavnom u cjelini, osnove obligacionih odnosa i to: osnovna načela, svi osnovi nastanka obaveza, ugovor, prouzrokovanje štete, sticanje bez osnova, poslovodstvo bez naloga, jednostrana izjava volje, dejstva obaveza, prestanak obaveza, razne vrste obaveza, promjena povjerioca ili dužnika.
U drugom dijelu, Zakon obuhvata preko 30 ugovora u oblasti prometa robe i usluga. Na kraju, Zakon sadrži i pravila o mjerodavnom pravu u slučaju kolizije različitih zakona, kao i prelazne i završne odredbe, među kojima i pravila o primjeni običaja, opštih i posebnih uzansi.
Učesnici obligacionih odnosa
Član 2
Strane u obligacionim odnosima mogu biti fizička i pravna lica.
U svim pravnim sistemima strane u obligacionim odnosima su fizička i pravna lica, što proizilazi iz njihovog opšteg pravnog subjektiviteta. Fizička i pravna lica mogu biti strane u obligacionim odnosima u granicama svoje pravne sposobnosti. Kod fizičkih lica ta sposobnost nastaje aktom rođenja, a prestaje smrću odnosno proglašenjem lica za umrlo. Za razliku od pravne sposobnosti pravnih lica koja se pojavljuje kao posebna pravna sposobnost, fizička lica posjeduju opštu pravnu sposobnost. U granicama takve pravne sposobnosti fizička lica mogu biti nosioci svih prava i obaveza, osim onih za koje je propisano da im ne mogu pripadati.
Strane u obligacionim odnosima
Član 3
(1) Društvena pravna lica učestvuju u obligacionim odnosima u ostvarivanju prava raspolaganja društvenim sredstvima kojima upravljaju radnici u osnovnim i drugim organizacijama udruženog rada, odnosno radni ljudi u drugim društvenim pravnim licima.
(2) Društvena pravna lica ostvaruju pravo raspolaganja društvenim sredstvima u obligacionim odnosima saglasno odlukama koje radnici u osnovnim i drugim organizacijama udruženog rada, odnosno radni ljudi u drugim društvenim pravnim licima donose u skladu sa statutom, drugim samoupravnim opštim aktima i zakonom.
Listing podstranica:
Obligacioni odnosi i društveno planiranje
Član 4
Društvena pravna lica u zasnivanju obligacionih odnosa postupaju u skladu sa svojim planovima i obezbeđuju izvršavanje materijalnih obaveza preuzetih samoupravnim sporazumima o osnovama planova samoupravnih organizacija i zajednica i dogovorima o osnovama planova društveno-političkih zajednica.
Čl. 5-9
(brisano)
Autonomija volje u obligacionim odnosima
Član 10
Strane u obligacionim odnosima su slobodne, u granicama prinudnih propisa, javnog poretka i dobrih običaja, da svoje odnose urede po svojoj volji.
Ovom odredbom proklamuje se načelo slobode uređivanja obligacionih odnosa, ali istovremeno određuju se i granice tog načela. Ova formula ponovljena je još u ZOO i u materiji nedopuštenog predmeta i osnova ugovorne obaveze, ništavosti ugovora kao i kod nedopuštenog uslova ugovora. Ona, dakle, ima najšire okvire i dejstvuje kao osnovno načelo Zakona o obligacionim odnosima, a poseban značaj ima u ugovornom pravu, zbog čega je zakon tamo naročito naglašava.
Svaki pravni sistem u mnoštvu pravnih normi nalazi mjesto i za jedno područje na kome su veće mogućnosti da same stranke svojom voljom regulišu svoje odnose, ali uvijek u okviru zakonom utvrđenih pravila. Oblast obligacija upravo predstavlja jedno takvo područje. Načelo dispozitivnog karaktera odredaba zakona kojima se reguliše ovo područje prihvaćeno je i danas kao vladajuće, mada je u savremenom pravu i ovdje sve više odredaba koje imaju imperativni karakter. to je dakle, domen slobodne inicijative stranaka i mogućnosti regulisanja obligacionih odnosa izjavama volja učesnika u prometu, ali uvijek u okviru i duhu zakonom utvrđenih pravila i principa.
Ravnopravnost strana u obligacionim odnosima
Član 11
Strane u obligacionom odnosu su ravnopravne.
Načelo savjesnosti i poštenja u obligacionim odnosima
Član 12
U zasnivanju obligacionih odnosa i ostvarivanju prava i obaveza iz tih odnosa strane su dužne da se pridržavaju načela savesnosti i poštenja.
Načelo savjesnosti i poštenja je danas najčešće primjenjivana generalna klauzula u čitavom građanskom pravu i ona je postala jedan od osnovnih principa u oblasti ugovornog prava. Ono je kod nas počelo da se primjenjuje na ugovore privrednog prava na osnovu Opštih uzansi za promet robom iz 1954. godine, prema kojima poštenje i savjesnost je osnovno načelo kojeg se stranke moraju pridržavati u poslovima prometa robom. Stranke se ne mogu pozivati na neku od ovih uzansi, ako bi njena primjena u datom slučaju proizvela posljedice protivne tom načelu.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Zabrana zloupotrebe prava iz obligacionih odnosa
Član 13
(1) Zabranjeno je vršenje prava iz obligacionih odnosa protivno cilju zbog koga je ono zakonom ustanovljeno ili priznato.
Ovaj član spada u one zakonske odredbe koje pružaju pozitivan osnov za tvrdnju da nije dozvoljeno neograničeno vršenje obligacionih prava. Svako vršenje prava, pa i vršenje obligacionih prava mora da se kreće u okviru instituta obligacionog prava postavljenih pravnim poretkom. Ako je riječ o obligacionim odnosima koji nastaju iz ugovora, u pripremi, zaključenju i izvršenju ugovora treba nastojati da se realizuju ciljevi zbog kojih je ugovor zaključen. Udaljiti se od ciljeva utvrđenih ugovorom, znači izvršiti akt zloupotrebe prava, jer svako subjektivno pravo dato je titularu od strane pravnog poretka, radi ostvarenja određenog cilja, svrhe, određenog duha pravnog instituta i njene finalnosti.
Svako pojedinačno ovlašćenje koje proizilazi iz određenog instituta obligacionog prava ima određene zadatke i određene društvene ciljeve. Zato je sasvim razumljivo da kad u sudskoj praksi treba rješavati određeni konflikt koji je nastao u vršenju jednog obligacionog ili bilo kog drugog subjektivnog prava, sudija mora da utvrdi da li se formalno postojeće pravo vrši shodno svojoj svrsi, odnosno cilju. Ako to nije slučaj, radi se o institucionalno pogrešnom vršenju obligacionog prava, koje ne uživa pravnu zaštitu.
Zabrana stvaranja i iskorišćavanja monopolskog položaja
Član 14
U zasnivanju obligacionih odposa strane ne mogu ustanovljavati prava i obaveze kojima se za bilo koga stvara ili iskorišćava monopolski položaj na tržištu.
Načelo jednake vrijednosti davanja
Član 15
(1) U zasnivanju dvostranih ugovora strane polaze od načela jednake vrednosti uzajamnih davanja.
(2) Zakonom se određuje u kojim slučajevima narušavanje toga načela povlači pravne posledice.
Zabrana prouzrokovanja štete
Član 16
Svako je dužan da se uzdrži od postupka kojim se može drugom prouzrokovati šteta.
Dužnosti ispunjenja obaveza
Član 17
(1) Strane u obligacionom odnosu dužne su da izvrše svoju obavezu i odgovorne su za njeno ispunjenje.
(2) Obaveza se može ugasiti samo saglasnošću volja strana u obligacionom odnosu ili na osnovu zakona.
Ponašanje u izvršavanju obaveza i ostvarivanju prava
Član 18
(1) Strana u obligacionom odnosu dužna je da u izvršavanju svoje obaveze postupa sa pažnjom koja se u pravnom prometu zahteva u odgovarajućoj vrsti obligacionih odnosa (pažnja dobrog privrednika, odnosno pažnja dobrog domaćina).
(2) Strana u obligacionom odnosu dužna je da u izvršavanju obaveze iz svoje profesionalne delatnosti postupa s povećanom pažnjom, prema pravilima struke i običajima (pažnja dobrog stručnjaka).
(3) Strana u obligacionom odnosu dužna je da se u ostvarivanju svog prava uzdrži od postupka kojim bi se otežalo izvršenje obaveze druge strane.
Rješavanje sporova na miran način u obligacionom odnosu
Član 19
Strane u obligacionom odnosu nastojaće da sporove rešavaju usaglašavanjem, posredovanjem ili na drugi miran način.
Osnovna intencija zakonodavca je da se uvijek kada je to moguće izbjegnu sudski sporovi, jer oni zahtijevaju velike troškove, vrijeme i neizvjesnost, naročito kod sporova o naknadi štete. Uprkos tome što je sudski postupak redovan pravni put, zakonodavac na različite načine podstiče, ali ne naređuje, vansudsko rješavanje međusobnih sporova. To je učinjeno i ovim članom kojim se preporučuje vansudsko rješavanje spora na miran način i da se tako izbjegnu sudski sporovi i rasterete sudovi mnogobrojih sporova. Norma je upućena svim stranama u obligacionom odnosu. Ona je istovremeno propisana i u opštem i u pojedinačnom interesu strana u obligacionom odnosu.
Normu treba shvatiti tako da se ona ne odnosi samo na sporove koji nastanu prije započetog sudskog postupka, već i u njegovom toku. Dakle, moguće je i poželjno da se započeti sudski postupak okonča mirnim putem, usklađivanjem interesa, posredovanjem, poravnanjem ili na drugi miran način. Sličnu intenciju zakonodavac je izrazio i kod tumačenja ugovora, u vidu tzv. vansudskog tumačenja radi prevazilaženja neposrazuma o značenju pojedinih ugovornih odredbi. Inače, spor može nastati kako o tome da li postoji obligacioni odnos, odnosno da li je prestao, tako i o njegovoj sadržini, tj. o pravima i obavezama učesnika obligacionih odnosa.
Dispozitivni karakter odredaba zakona o obligacionim odnosima
Član 20
Strane mogu svoj obligacioni odnos urediti drukčije nego što je ovim zakonom određeno, ako iz pojedine odredbe ovog zakona ili iz njenog smisla ne proizlazi što drugo.
U skladu sa građanskopravnim metodom regulisanja i u obligacionim odnosima, po pravilu, volja strana ima dominantnu ulogu. Dakle, u obligacionim odnosima, naročito u ugovornim odnosima, na osnovu člana 10. Zakona o obligacionim odnosima, same strane uređuju svoje međusobne pravne odnose. Njihov sporazum o sadržini odnosa je zakon za stranke, tzv. autonomija volje. U skladu sa tim principom, zakonodavac je izričito propisao da su, po pravilu, norme Zakona o obligacionim odnosima dispozitivnog, dopunjujućeg, karaktera. To znači da se dispozitivne zakonske norme primjenjuju samo ako strane, u okviru dozvoljene granice autonomije volje, nisu drugačije odlučile.
U regulisanju obligacionih odnosa, mogućnosti zakonodavca su dvojake, što zavisi od prirode odnosa i interesa koji se želi zaštititi. U slučaju da je riječ o odnosima i interesima koji se mogu zaštititi jedino doređenim zakonskim rješenjima i njegovom striktnom primjenom, tada se zakonodavac opredjeljuje za ius cogens, tj. imperativne, prinudno-pravne norme, koje se ne mogu izmijeniti voljom pravnih subjekata, odnosno ne može se derogirati njihova primjena, na primjer nastanak obligacionog odnosa usljed prouzrokovanja štete, odredbe o apsolutnoj ništavosti ugovora i slično.
Međutim, ako odnosi i interesi nisu takvog karaktera da je neophodna imperativna intervencija zakonodavca, tada se ili odnos potpuno prepušta zainteresovanim stranama, tzv. pravni vakuum, ili se reguliše dispozitivnim normama koje samo sutituišu volju strana ako ona nije drugačije izražena. Dakle, zakonske dispozitivne norme, ius dispositivum, će se primjenjivati samo u odsustvu drugačije volje strana, koja ima primarni značaj u odnosu na volju zakonodavca. Takve norme uglavnom sadrži Zakon o obligacionim odnosima, što proizilazi iz karaktera robnonovčanih odnosa koje reguliše obligaciono pravo.
Primjena dobrih poslovnih običaja
Član 21
(1) Strane u obligacionim odnosima dužne su da u pravnom prometu postupaju u skladu sa dobrim poslovnim običajima.
(2) Na obligacione odnose se primenjuju uzanse ako su strane u obligacionim odnosima ugovorile njihovu primenu ili ako iz okolnosti proizilazi da su njihovu primenu hteli.
Glavni oblik običaja u prometu je trgovački običaj. U suštini se izjednačava trgovački običaj, naš zakonski termin poslovni običaj, sa običajem u prometu. Ako jedno faktičko ponašanje postane običaj u prometu između netrgovca ili između trgovaca i netrgovaca, radi se o jednom opštem običaju u prometu. Dok je trgovački običaj ili uzansa, kodifikovani trgovački običaj od strane neke tregovačke asocijacije, običaj u prometu koji važi samo za troškove.
Običaj u prometu i trgovački, poslovni, običaji ne mogu biti u suprotnosti sa kogentnim propisima i pravilima morala, ali oni imaju prednost pred dispozitivnim propisima pošto se primjenjuju kao pretpostavljena volja stranaka. Pojavni oblik običaja u prometu je mjesni običaj, koji se karateriše mjesnom primjenom, dok trgovački običaj ima posebnu notu u tome što važi za određenu grupu ljudi, trgovce. Moguće je da i trgovački običaj ima primjenu u tačno određenom mjestu i da u sebi spoji obe karakteristike mjesnog i trgovačkog običaja.
Glavna razlika između trgovačkih običaja i uzansi je u tome što se trgovački običaj saznaje i utvrđuje, dok su uzanse utvrđene jer predstavljaju kodifikovane trgovačke običaje od strane trgovačkih komora i drugih trgovačkih asocijacija. Običaji u prometu važe samo ukoliko su dobri običaji. Na loše običaje ne može se niko pozivati.
Postupanje u skladu sa opštim aktima
Član 22
(1) Pravna lica u zasnivanju obligacionog odnosa postupaju u skladu sa svojim opštim aktima.
(2) Ali, ugovor koji je zaključen ili druga pravna radnja koja je preduzeta suprotno tim aktima ostaje na snazi, osim ako je za to druga strana znala ili morala znati ili ako je ovim zakonom drukčije određeno.
Primjena drugih saveznih zakona
Član 23
Na obligacione odnose koji se uređuju drugim saveznim zakonima primenjuju se odredbe ovog zakona u pitanjima koja nisu uređena tim zakonom.
Primjena republičkih, odnosno pokrajinskih zakona
Član 24*
(Prestao da važi odlukom USJ)
Listing podstranica:
Primjena pojedinih odredaba zakona o obligacionim odnosima
Član 25
(1) Odredbe ovog zakona koje se odnose na ugovore primenjuju se na sve vrste ugovora, osim ako za ugovore u privredi nije izričito drukčije određeno.
(2) Ugovori u privredi su, u smislu ovog zakona, ugovori koje preduzeća i druga pravna lica koja obavljaju privrednu delatnost, kao i imaoci radnji i drugi pojedinci koji u vidu registrovanog zanimanja obavljaju neku privrednu delatnost zaključuju među sobom u obavljanju delatnosti koje sačinjavaju predmete njihovog poslovanja ili su u vezi sa tim delatnostima.
(3) Odredbe ovog zakona koje se odnose na ugovore shodno se primenjuju i na druge pravne poslove.