Zasnivanje radnog odnosa - Advokatska kancelarija Topić Banjaluka
Za zasnivanje radnog odnosa potrebno je ispuniti opšte i posebne uslove. Opšti uslovi su minimalna starost lica od 15 godina i opšta zdravstvena sposobnost, dok se posebni uslovi odnose na stručnu spremu i druge uslove potrebne za rad na određenim poslovima.
Zakon o radu Republike Srpske
* Odredbe člana 179. stav 3. tačka 5) Zakona o radu ("Sl. glasnik RS", br. 1/2016 i 66/2018) prestale su da važe na osnovu Odluke US, broj: U-66/20 od 29. septembra 2021. godine, objavljene u "Sl. glasniku RS", br. 91/2021 od 12. oktobra 2021. godine.
Zasnivanje radnog odnosa
Uslovi za zasnivanje radnog odnosa
Član 26
Radni odnos može da se zasnuje sa licem koje ima najmanje 15 godina, odgovarajuću zdravstvenu sposobnost i koje ispunjava druge uslove utvrđene posebnim zakonom, opštim aktom poslodavca, aktom o sistematizaciji ili posebnom odlukom poslodavca.
Radni odnos može da se zasnije sa licem koje ima najmanje 15 godina života i ispunjava druge uslove za rad na određenim poslovima, utvrđene zakonom, odnosno pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova. Jedini opšti uslov za zasnivanje radnog odnosa je uzrast od 15 godina. Donedavno je postojao još jedan takava uslov, opšta zdravstvena sposobnost. Više ga nema, jer se zakonodavcu učinilo da diskriminiše invalide. Uzrast, kao opšti uslov za zasnivanje radnog odnosa, važi za sva lica i predviđen je Zakonom o radu Republike Srpske.
Uzrast od 15 godina je, prema medicinskim, psihološkim i sociološkim standardima, donja granica životnog doba kojom se obezbjeđuje da se inače zdrava osoba uključi u proces rada bez opasnosti po život i zdravlje. Uvođenje lica mlađeg uzrasta u radni proces mora da bude usklađeno sa njegovim biološkim i psihofizičkim mogućnostima, jer bi u protivnom opšto uslov za zasnivanje radnog odnosa mogao biti zloupotrebljen. Da se to ne bi događalo, radno zakonodavstvo ustanovljava posebnu zaštitu omladine na radu. Iako je lice s navršenih petnaest godina života maloljetno, stupanjem u radni odnos stiče sva prava i preuizima sve obaveze i odgovornosti iz tog odnosa. Time stiče poslovnu sposobnost da raspolaže zaradom i drugim ličnim primanjima iz radnog odnosa, kao i procesnu sposobnost da samostalno, dakle, bez zakonskog zastupnika, učestuje u postupcima ostvarivanja i zaštite prava iz radnog odnosa. Ove sposobnosti su ograničene, jer se odnose samo na prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa.
Član 27
Radni odnos sa licem mlađim od 18 godina može da se zasnuje samo uz pismenu saglasnost roditelja, usvojioca ili staraoca, ako takav rad ne ugrožava njegovo zdravlje, moral i obrazovanje, odnosno ako takav rad nije zabranjen zakonom.
Lice mlađe od 18 godina života može da zasnuje radni odnos samo na osnovu nalaza nadležne zdravstvene ustanove kojim se utvrđuje da je sposobno za obavljanje poslova za koje zasniva radni odnos i da takvi poslovi nisu štetni za njegovo zdravlje.
Troškove ljekarskog pregleda za lice iz stava 2. ovog člana koje se nalazi na evidenciji nezaposlenih kod Javne ustanove Zavod za zapošljavanje Republike Srpske (u daljem tekstu: Zavod za zapošljavanje) snosi Zavod za zapošljavanje.
Član 28
Kandidat je dužan da prilikom zasnivanja radnog odnosa poslodavcu dostavi isprave i druge dokaze o ispunjenosti uslova za rad na poslovima za koje zasniva radni odnos.
Poslodavac ne može od kandidata da zahtijeva podatke o porodičnom, odnosno bračnom statusu i planiranju porodice, odnosno dostavljanje isprava i drugih dokaza koji nisu od neposrednog značaja za obavljanje poslova za koje se zasniva radni odnos.
Poslodavac ne može da uslovljava zasnivanje radnog odnosa testom trudnoće, osim ako je riječ o poslovima kod kojih postoji znatan rizik za zdravlje žene i djeteta utvrđen od nadležnog zdravstvenog organa, odnosno aktom o procjeni rizika.
Poslodavac ne može da uslovljava zasnivanje radnog odnosa prethodnim davanjem izjave o otkazu ugovora o radu od strane kandidata.
Član 29
Poslodavac je dužan da prije zaključivanja ugovora o radu kandidata obavijesti o poslu, uslovima rada, pravima i obavezama iz radnog odnosa i pravilima iz člana 15. tačka 2) ovog zakona.
Prije nego što zaključi ugovor o radu, poslodavac je dužan da kandidata obavijesti o tome šta je supstanca radnog odnosa: o poslovima, uslovima rada, pravima i obavezama i disciplini rada. Obavještenje o poslovima tiče se skupa poslova koje kandidat treba da obavlja, njihove funkcionalne veze sa cjelinom procesa rada. Ona se zasniva na pravilniku o organizaciji i sistematizaciji poslova. Obavještenje o uslovima rada tiče se svih prostornih, tehničkih, tehnoloških, bezbjednosnih i drugih podataka koji omogućavaju da kandidat lagano uđe u radnu sredinu. Obavještenje o pravima i obavezama iz radnog odnosa tiče se korpusa individualnih i kolektivnih prava koja će ostvarivati kao zaposleni.
Obavještenje o disciplini rada tiče se funkcionisanja mehanizama u sistemu rada i poslovanja, kao i uslova, odnosno pravila poslodavca u vezi sa ispunjavanjem ugovornih i drugih obaveza. Način obavještavanja nije striktno određen. Uputnija je usmena komunikacija s poslodavcem ili licem koje on ovlasti, mada nije isključeno ni obraćanje dobro osmišljenim pisanim tekstom. Odredbe ugovora o radu, koje se zasnivaju na netačnom obavještenju poslodavca o pojedinim pravima, obavezama i odgovornostima zaposlenog, ništave su. Ništavost se utvrđuje pred nadležnim sudom i nezastariva je.
Član 30
Lica sa invaliditetom zasnivaju radni odnos pod uslovima i na način utvrđen ovim zakonom, ako posebnim zakonom nije drugačije određeno.
Član 31
Strani državljanin ili lice bez državljanstva može da zasnuje radni odnos pod uslovima utvrđenim ovim zakonom i posebnim zakonom.
Ugovor o radu
Član 32
Ugovor o radu zaključuju radnik i poslodavac i smatra se zaključenim kada ga svojeručno potpišu radnik i lice ovlašćeno za zastupanje i predstavljanje poslodavca.
Ugovor o radu, u ime poslodavca, može da potpiše i lice koje ovlasti lice ovlašćeno za zastupanje i predstavljanje poslodavca u skladu sa članom 198. ovog zakona.
Vrste i trajanje ugovora o radu
Član 33
Ugovor o radu, po pravilu, zaključuje se na neodređeno vrijeme, a pod uslovima predviđenim članom 39. ovog zakona može se zaključiti i na određeno vrijeme.
Ugovor o radu u kome nije naznačeno vrijeme trajanja ili osnov za zaključenje ugovora na određeno vrijeme iz člana 39. st. 1. i 4. smatra se ugovorom o radu na neodređeno vrijeme.
Član 34
Ugovor o radu zaključuje se prije stupanja radnika na rad.
Ako poslodavac sa radnikom ne zaključi ugovor o radu u skladu sa stavom 1. ovog člana, smatra se da je radnik zasnovao radni odnos na neodređeno vrijeme danom stupanja na rad.
Forma i sadržina ugovora o radu
Član 35
Ugovor o radu zaključuje se u pisanoj formi.
Ugovor o radu obavezno sadrži podatke o sljedećem:
1) nazivu i sjedištu poslodavca,
2) imenu, prezimenu, stručnoj spremi i prebivalištu, odnosno boravištu radnika,
3) datumu stupanja radnika na rad,
4) radnom mjestu na kome se radnik zapošljava i mjestu rada, sa podacima o dužini i rasporedu radnog vremena,
5) plati, novčanim naknadama i drugim primanjima radnika po osnovu rada,
6) dužini godišnjeg odmora,
7) trajanju ugovora i razlogu za zaključivanje iz člana 39. stav 1, ako se zaključuje ugovor o radu na određeno vrijeme,
8) rokovima za otkazivanje ugovora o radu zaključenog na neodređeno vrijeme i
9) poslovima sa posebnim uslovima rada na radnom mjestu, ako postoje.
Ugovor o radu može da sadrži i druge podatke koje poslodavac i radnik smatraju značajnim za uređivanje odnosa koji nastaju po osnovu rada radnika.
Umjesto podataka iz stava 2. t. 5), 6), 8) i 9) ovog člana, u ugovoru o radu mogu se navesti odredbe odgovarajućih zakona i opšteg akta kojima su ta pitanja uređena u vrijeme zaključenja ugovora o radu.
Ugovorom o radu mogu da se ugovore i druga prava i obaveze koja nisu uređena ovim zakonom i opštim aktom.
Na prava i obaveze koje nisu utvrđene ugovorom o radu primjenjuju se odgovarajuće odredbe zakona i opšteg akta.
Poslodavac je dužan da primjerak ovjerenog ugovora o radu uruči radniku prije stupanja radnika na rad.
Ministar nadležan za poslove rada (u daljem tekstu: ministar) pravilnikom propisuje obrasce ugovora o radu.
Stupanje na rad
Član 36
Radnik ostvaruje prava i izvršava obaveze iz radnog odnosa danom stupanja na rad.
Ako radnik ne stupi na rad danom utvrđenim ugovorom o radu, smatra se da nije zasnovao radni odnos, osim ako je spriječen da stupi na rad iz opravdanih razloga ili ako se radnik i poslodavac drugačije dogovore.
Probni rad
Član 37
Ugovorom o radu ili posebnim ugovorom o probnom radu može se ugovoriti probni rad radnika, koji može trajati najviše do tri mjeseca.
Izuzetno, ovaj rok može se sporazumno produžiti još do tri mjeseca.
Poslodavac je dužan da svakom radniku sa kojim je zaključio ugovor o probnom radu, za vrijeme trajanja tog rada, obezbijedi stručni nadzor i praćenje njegovog rada radi ocjenjivanja.
Lica koja vrše stručni nadzor i ocjenjivanje moraju imati najmanje kvalifikaciju i stepen stručne spreme radnika čiji rad nadziru, kao i radno iskustvo na tim poslovima i kod tog poslodavca.
Ocjena probnog rada vrši se na način i po postupku utvrđenim opštim aktom, a konačna ocjena rezultata daje se poslodavcu istekom probnog rada.
Ukoliko je radnik zadovoljio na poslovima radnog mjesta za vrijeme probnog rada, sa poslodavcem zaključuje ugovor o radu.
Poslodavac, kao i radnik, imaju pravo da otkažu ugovor o probnom radu i prije isteka roka na koji je ugovor zaključen, uz otkazni rok od sedam dana.
U slučaju da ugovor o probnom radu prije isteka roka otkaže poslodavac, odluku o otkazu je dužan da pismeno obrazloži i uruči radniku.
Ugovor o probnom radu, pored podataka iz člana 35. stav 2. ovog zakona, sadrži podatke o načinu sprovođenja i ocjenjivanja rezultata probnog rada, u skladu sa opštim aktom.
Član 38
Radnik za vrijeme trajanja probnog rada ima sva prava iz radnog odnosa, u skladu sa poslovima radnog mjesta koje obavlja za vrijeme probnog rada.
Radniku koji ne zadovolji na poslovima radnog mjesta za vrijeme obavljanja probnog rada prestaje radni odnos danom isteka roka određenog ugovorom o probnom radu.
Radni odnos na određeno vrijeme
Član 39
U cilju zasnivanja radnog odnosa čije je trajanje unaprijed određeno objektivnim razlozima koji su opravdani rokom, izvršenjem tačno određenog posla ili nastupanjem unaprijed određenog događaja, poslodavac i radnik mogu zaključiti ugovor o radu na određeno vrijeme.
Poslodavac i radnik mogu zaključiti jedan ili više ugovora o radu iz stava 1. ovog člana za period koji sa prekidima ili bez prekida ne može biti duži od ukupno 24 mjeseca.
Prekid kraći od 30 dana ne smatra se prekidom perioda iz stava 2. ovog člana.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, ugovor o radu na određeno vrijeme može da se zaključi na period duži od 24 mjeseca:
1) ako je to potrebno zbog zamjene privremeno odsutnog radnika, do njegovog povratka,
2) za rad na projektu čije je trajanje unaprijed određeno, do završetka projekta, a najduže 60 mjeseci i
3) sa nezaposlenim kome do ispunjenja jednog od uslova za ostvarivanje prava na starosnu penziju nedostaje do pet godina, najduže do ispunjenja uslova, u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju.
Ako je ugovor o radu na određeno vrijeme zaključen suprotno odredbama ovog zakona ili ako radnik ostane da radi kod poslodavca najmanje pet radnih dana po isteku vremena za koje je ugovor zaključen, smatra se da je radni odnos zasnovan na neodređeno vrijeme.
Radni odnos zasnovan na određeno vrijeme prestaje istekom roka određenog ugovorom.
Radni odnos za obavljanje poslova sa posebnim uslovima rada
Član 40
Ugovor o radu može da se zaključi za poslove za koje su propisani posebni uslovi rada samo ako radnik ispunjava uslove za rad na tim poslovima.
Radnik može da radi na poslovima iz stava 1. ovog člana samo na osnovu prethodno utvrđene zdravstvene sposobnosti za rad na tim poslovima od nadležnog zdravstvenog organa.
Radni odnos sa nepunim radnim vremenom
Član 41
Radni odnos može da se zasnuje i za rad sa nepunim radnim vremenom, na neodređeno ili određeno vrijeme, ali ne kraće od ¼ punog sedmičnog radnog vremena, osim ako posebnim propisom nije drugačije propisano.
Član 42
Radnik koji radi sa nepunim radnim vremenom ima sva prava iz radnog odnosa srazmjerno vremenu provedenom na radu, osim ako za pojedina prava zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu nije drugačije određeno.
Poslodavac je dužan da radniku koji radi sa nepunim radnim vremenom obezbijedi iste uslove rada kao i radniku sa punim radnim vremenom koji radi na istim ili sličnim poslovima.
Poslodavac je dužan da blagovremeno obavijesti radnike o dostupnosti poslova sa punim i nepunim radnim vremenom, na način i u rokovima utvrđenim opštim aktom.
Poslodavac je dužan da razmotri zahtjev radnika sa nepunim radnim vremenom za prelazak na puno radno vrijeme, kao i radnika sa punim radnim vremenom za prelazak na nepuno radno vrijeme.
Kolektivnim ugovorom uređuje se saradnja i informisanje radnika o poslovima sa punim i nepunim radnim vremenom.
Član 43
Radnik koji radi sa nepunim radnim vremenom kod jednog poslodavca može za ostatak radnog vremena da zasnuje radni odnos kod drugog poslodavca i da na taj način ostvari puno radno vrijeme.
Radni odnos za obavljanje poslova van prostorija poslodavca
Član 44
Radni odnos može da se zasnuje za obavljanje poslova van prostorija poslodavca.
Radni odnos za obavljanje poslova van prostorija poslodavca iz stava 1. ovog člana obuhvata rad na daljinu i rad od kuće.
Ugovor o radu koji se zaključuje u smislu stava 1. ovog člana, pored podataka iz člana 35. ovog zakona, sadrži i:
1) trajanje radnog vremena,
2) vrstu poslova i način organizovanja rada,
3) uslove rada i način vršenja nadzora nad radom radnika,
4) visinu plate za obavljeni rad i rokove isplate,
5) korišćenje i upotrebu sredstava za rad radnika i naknadu za njihovu upotrebu,
6) naknadu drugih troškova rada i način njihovog utvrđivanja i
7) druga prava i obaveze.
Poslodavac može da ugovori poslove van svojih prostorija koji nisu opasni ili štetni po zdravlje radnika i drugih lica i ne ugrožavaju radnu sredinu.
Član 45
Rad van prostorija poslodavaca radnik obavlja sam ili sa članovima svoje uže porodice, u ime i za račun poslodavca.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Advokatska kancelarija Topić
Advokat Ružica Topić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Radni odnos sa kućnim pomoćnim osobljem
Član 46
Radni odnos može da se zasnuje za obavljanje poslova kućnog pomoćnog osoblja.
Ugovorom o radu iz stava 1. ovog člana može se ugovoriti isplata dijela plate i u naturi, pod kojom se podrazumijeva obezbjeđivanje stanovanja i ishrane, odnosno samo obezbjeđivanje stanovanja ili ishrane.
Vrijednost dijela davanja u naturi mora se obavezno izraziti u novcu.
Najmanji procenat plate koji se obavezno obračunava i isplaćuje u novcu utvrđuje se ugovorom o radu i ne može biti niži od 50% od plate radnika.
Ako je plata ugovorena dijelom u novcu, a dijelom u naturi, za vrijeme odsustvovanja sa rada uz naknadu plate poslodavac je dužan da radniku naknadu plate isplaćuje u novcu.
Član 47
Ugovori iz čl. 44. i 46. ovog zakona registruju se kod nadležnog organa jedinice lokalne samouprave.
Način i postupak registracije ugovora o radu za obavljanje poslova van prostorija poslodavca i poslova kućnog pomoćnog osoblja propisuje ministar.
Rad pripravnika
Član 48
Poslodavac može da zasnuje radni odnos sa licem koje prvi put zasniva radni odnos, u svojstvu pripravnika, za zanimanje za koje je to lice steklo određenu vrstu i stepen stručne spreme, ako je to kao uslov za rad na određenim poslovima utvrđeno zakonom ili pravilnikom.
Odredba stava 1. ovog člana odnosi se i na lice koje je radilo kraće od vremena utvrđenog za pripravnički staž u stepenu stručne spreme koja je uslov za rad na tim poslovima.
Za vrijeme pripravničkog staža, pripravnik ima pravo na platu i sva druga prava iz radnog odnosa, u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.
Član 49
Ako posebnim propisima nije drugačije utvrđeno, pripravnički staž traje:
1) šest mjeseci za lica koja imaju završenu srednju školu,
2) 12 mjeseci za lica koja imaju visoko obrazovanje, pod uslovom da se ova lica prvi put zapošljavaju u svojoj stručnoj spremi ili zvanju.
Član 50
Pripravnički rad, ako posebnim propisom nije drugačije određeno, obavlja se po programu koji pripremi poslodavac.
Nakon završenog pripravničkog staža pripravnik polaže ispit na kojem se provjerava njegova osposobljenost za samostalan rad.
Sadržaj ispita iz stava 2. ovog člana i način njegovog polaganja propisuje se posebnim propisom ili opštim aktom.
Obavljanje poslova direktora
Član 51
Radni odnos se može zasnovati radi obavljanja poslova direktora, ako posebnim zakonom nije drugačije uređeno.
Ugovor o radu iz stava 1. ovog člana može se zaključiti na neodređeno vrijeme i na određeno vrijeme do isteka roka na koji je direktor izabran, odnosno postavljen.
Međusobna prava, obaveze i odgovornosti direktora koji nije zasnovao radni odnos i poslodavca uređuju se posebnim ugovorom.
Lice koje obavlja poslove direktora iz stava 3. ovog člana ima pravo na naknadu za rad koja ima karakter plate i druga prava, obaveze i odgovornosti u skladu sa ugovorom.
Ugovor iz st. 2. i 3. ovog člana sa direktorom zaključuje u ime poslodavca nadležni organ poslodavca.
Odredbe ovog člana primjenjuju se i na direktore, predsjednike i rukovodioce udruženja, fondacija i organizacija, ako posebnim propisima nije drugačije određeno.
Obrazovanje, stručno osposobljavanje i usavršavanje
Član 52
Poslodavac može lice koje traži zaposlenje, uz njegovu saglasnost, kao i radnika u radnom odnosu, uputiti na dopunsko osposobljavanje za rukovanje sredstvima rada i sredstvima zaštite na radu ako je to neophodno za bezbjedno rukovanje tim sredstvima i za njihovo namjensko korišćenje.
O trajanju i načinu sprovođenja dopunskog osposobljavanja iz stava 1. ovog člana odlučuje poslodavac.
Član 53
Poslodavac može radnika uputiti na određene oblike stručnog osposobljavanja i usavršavanja, u skladu sa zahtjevima i potrebama radnog mjesta radnika, a posebno kada dođe do usvajanja i primjene novih metoda u organizaciji i tehnologiji rada.
Za vrijeme trajanja stručnog osposobljavanja i usavršavanja, u smislu stava 1. ovog člana, radnik ima pravo na naknadu plate u visini pune plate koju bi ostvario da je bio na radu.
Član 54
Radnik je dužan da postupi po zahtjevima poslodavca za dopunsko osposobljavanje i za stručno obrazovanje i usavršavanje u smislu čl. 52. i 53. ovog zakona.
Opštim aktom, posebnim ugovorom ili ugovorom o radu bliže se uređuje dopunsko osposobljavanje za rukovanje sredstvima rada, kao i stručno obrazovanje i usavršavanje radnika u smislu čl. 52. i 53. ovog zakona.
Član 55
Troškovi obrazovanja, stručnog osposobljavanja i usavršavanja obezbjeđuju se iz sredstava poslodavca i drugih izvora, u skladu sa zakonom i opštim aktom.
U slučaju da radnik prekine obrazovanje, stručno osposobljavanje ili usavršavanje, dužan je da poslodavcu naknadi troškove, osim ako je do prekida došlo iz opravdanih razloga.